Żetony i bony Gazowni Miejskiej w Legnicy

Gazownia w Legnicy była emitentem żetonów (Gasmünzen) do szeroko stosowanych od początku XX wieku automatów gazowych. Po wrzuceniu do takiego aparatu żetonu i po przekręceniu mechanizmu otwierającego przepływ gazu, odbiorca mógł zużytkować określoną jego ilość. Pierwotnie używano do tego celu monety 10-fenigowe, lecz automaty gazowe pochłaniały miliony tych monet., których jednocześnie brakowało w obiegu. W miarę braku monet zdawkowych zaczęto wprowadzać specjalne żetony gazowe. Skalę tego zjawiska najlepiej ilustruję określenie automatów gazowych. Nazywano je Groschengräber – grabarze 10-fenigówek (słowo Groschen było potoczną nazwą tych monet). Z tych powodów wprowadzono specjalne żetony gazowe. Wprowadzenie ich poprawiło także skuteczność w ściąganiu opłaty przez gazownię. Legnicki żeton włączony został do obiegu w 1920 roku, umożliwiał on zakup 1m³ gazu. Znane są jego dwie odmiany, z cynku i z mosiądzu. Dodatkowo niektóre żetony cynkowe miedziowano, zapewne dla poprawy trwałości.

Oprócz żetonów gazowych, zakład emitował bony o nominale 1 feniga. Emisja ta był podyktowana trudnościami w regulowaniu należności o końcówkach w małych nominałach fenigowych. Będące w obiegu państwowe monety z brązu były przez obywateli, z powodu wysokiej ceny miedzi, gromadzone i sprzedawane jako metal. Gazownia dwóch pierwszych emisji bonów fenigowych nie datowała. Ich drukiem zajęła się fabryka biletów z Eberswalde, Na trzeciej znajduję się data 7 stycznia 1922 roku. Różnice pomiędzy emisjami występują zarówno w wyglądzie strony głównej jak i odwrotnej. Istnienie bonów w postaci parek oraz czworoboków z marginesem sugerują łączenie ich w zeszyciki, z których oddzielano je wzdłuż pionowej perforacji jak znaczki pocztowe.

Źródła:
Makuch M., Katalog monet zastępczych i żetonów monetarnych rejencji legnickiej, Lubin 2009
Sikorski B., Katalog żetonów gazowych z ziem polskich, Piła 1987
Sikorski B., Papierowy pieniądz zakładów komunalnych z ziem polskich, Piła 1991
Siwak R., Katalog papierowych pieniędzy zastępczych rejencji legnickiej w latach 1914-1924, Lubin 2006