Rynek (Ring)

Temat obecny również na Zobacz materiały opublikowane przez naszych użytkowników.

Rynek – centralne miejsce w Legnicy – dawniej pełniło przede wszystkim funkcję handlową. Oprócz tego był i jest to do dziś reprezentacyjny plac miasta. Tutaj do 1905 r. funkcjonował Stary Ratusz. Tu także w 1841 r. wybudowano okazały budynek Teatru Miejskiego. Oprócz tego w legnickim rynku znajdują się fragmenty zabytkowej zabudowy (kamieniczki śledziowe, dom „Pod przepiórczym koszem”) czy XVIII-wieczne fontanny Neptuna i Panny Wodnej.

Dom „Pod przepiórczym koszem”
Narożna kamieniczka w zabudowie śródrynkowej (Rynek 38) pochodzi z XIV w. Należąca kiedyś do pisarza miejskiego Bitschena starszego, została przebudowana i bogato przyozdobiona sgraffitem w połowie XVI wieku. Nazwę zawdzięcza cylindrycznemu wykuszowi na wysokości I i II piętra. Sgraffito pokrywa wykusz i całą elewację budynku od strony ul. Kopernika. Zakomponowane zostało w poziomych pasach, które wypełniają rzadko spotykane sceny figuralne: triumf bogini Cerery, polowanie na jelenia, sceny z bajek Ezopa.

Kamieniczki Śledziowe
Kamieniczki są jednym z najstarszych elementów architektonicznych tej części miasta. Powstawały w XVI i XVII w. (prawdopodobnie przed 1597 r.) na miejscu średniowiecznych kramów rybnych. Są przykładem najprostszych renesansowych budynków o dwóch osiach okiennych w elewacji. Kamieniczki uległy licznym przebudowom, ale w zasadniczym zrębie stoją do dzisiaj. Kamieniczki nr 26 i 27 zdobi renesansowe sgraffito.

Fontanny
Znajdujące się w Rynku fontanny Neptuna i Panny Wodnej, zwanej Syrenką, to najstarsze wodotryski w Legnicy. Fontanna Neptuna usytuowana jest pomiędzy katedrą a Starym Ratuszem. Pierwotnie w tym miejscu istniało ujęcie wody doprowadzonej z wodociągu miejskiego, zasilanego z wieży ciśnień nad Młynówką. Od 1588 r. znajdowała się tu fontanna, której zasadniczym elementem była figura bogini Cerez. Jednak nie przetrwała ona XVII-wiecznych pożarów miasta. Obecna barokowa fontanna Neptuna działa od 1731 r. Po środku basenu z piaskowca znajduje się posąg Neptuna, boga mórz, unoszonego przez trzy delfiny. Na obudowie basenu umieszczono trzy tarcze z dawnym herbem miasta – dwoma skrzyżowanymi kluczami.
Historia Syreny sięga początków XV wieku. Znajduje się ona na tzw.targu rybnym w północnej części obecnego Rynku. Powstało wówczas w tym miejscu ujęcie wody wybudowane za pieniądze uzyskane z kar za łamanie przepisów przeciwpożarowych. Obecny wygląd z usytuowanym w kolistym basenie kamiennym posągiem Syrenki, fontanna zawdzięcza grutnownej przebudowie z 1731 r. Także i na jej balustradzie znajduje się wykuty w kamieniu stary herb Legnicy.

Źródła:
Legnica. Przewodnik po mieście, Legnica 1997.
Legnica. Zarys monografii miasta, pod red. S. Dąbrowskiego, Wrocław-Legnica 1998.

Liegnitzer Tageblatt z 20 lutego 1927 roku
Bilder aus dem alten Liegnitz (Obrazki z dawnej Legnicy)

Rynek: kiedyś i dzisiaj
Co tak naprawdę odróżnia dzisiejsze miasto od miast średniowiecznych? Nie jest to wysokość budowli, nikt dotąd nie wybudował bowiem budynków wyższych niż nasze prastare katedry, jednak stanowi o tym nieskończenie logiczne i konsekwentne wprowadzenie nad wyraz różnorodnej policji drogowej. To z uwagi na ruch drogowy, dostęp światła i powietrza usunięto bramy miasta wraz z jego murami, wystające części linii zabudowy, jak i krzewy wawrzynowe, pozostawiając nienagannie wybrukowane ulice i place, które stały się miejscem panowania gorączkowo pędzącego ruchu drogowego.
A już ostatnim gwoździem do trumny dla starodawnego obrazu miasta stał się samochód. To on, gnając ciągle do przodu, przepędził z Legnicy pradawne obyczaje, nawet targ zbożowy i cztery doroczne jarmarki. „Względy dla ruchu drogowego” nie znają żadnych innych względów. Przed wielu laty jakże inny obraz Rynku jawił się naszym oczom!
Mały Rynek był miejscem walk na kopie, gdzie podczas ostatków 1394 roku odbywał się turniej, w którym młody jeszcze Książę Bolesław IV dosiadł wierzchowca, by zmierzyć się z przeciwnikiem. Wtedy to „z dzidą w ręku pognał na spotkanie śmierci”, jak powiadają karty starej kroniki. Nieco mniej krwawo przebiegł turniej w roku 1548 na kopie zakończone ostrym metalowym końcem. Ponownie trzeba było wyrwać bruk, by przygotować „drogę” – jak wówczas mówiono na dawny Mały Rynek. W trakcie turnieju przy podchodzeniu do starcia zupełnie niespodzianie Adam von Gfug stracił panowanie nad rumakiem. Bestia wyrwała do przodu ku Bäckerstraße (ul.Piekarska), dokładnie tam gdzie siedział książę. Rycerz, by utrzymać się na grzbiecie konia, opuścił kopię, której żelazne ostrze, ku przerażeniu publiczności, wbiło się w prawe kolano księcia Fryderyka III. Ten jednak żył jeszcze długo i nie szczędził sobie na uciechach. Świadkiem iluż to turniejów, procesji, pochodów w przepysznych barwach średniowiecza i renesansu był nasz Rynek!
Jednak nie tylko życie na Rynku uległo zmianie, ale również samo jego oblicze. Jeszcze sto lat po założeniu niemieckiego miasta Legnicy cały Rynek okalały krużganki, jak to jeszcze dzisiaj widzimy w Jeleniej Górze, Jaworze, Bolesławcu i Lubaniu. Wciąż nie wszędzie owe korytarze zaciemniające parter znalazły aprobatę urzędów. W 1384 roku w ratuszu zjawił się Książę Ruprecht i rozkazał, aby usunąć krużganki. Od tamtej pory domy na Rynku musiały posiadać ściany szczytowe i długo potem można było odnaleźć w tych murach ślady dawnych arkad. I chociaż od tamtej pory brakowało uroczych krużganków z arkadami, to jednak wielki ożywiony plac cały w zabudowie szczytowej w istocie prezentował imponujący widok. Dopiero po okresie rokoko surowy duch klasycyzmu wprowadził obce formy architektoniczne. Dosyć już tych starofrankońskich szczytów! Jakże bezmyślnie legniccy mistrzowie naśladowali berlińskich architektów w ich głupocie na punkcie mody. Nawet nie przyszło im do głowy, że przecież można by połączyć bardziej nowoczesne konstrukcje dachowe ze stylem staroniemieckim.
W ten oto sposób duża część Rynku padła ofiarą planowego spłaszczenia. Zwłaszcza dotyczyło to całej północnej strony, gdzie niegdyś przy Fischmarkt (Plac Rybny) stały przepiękne domy dwuspadowe, jak na przykład Schwarze Adler, najbardziej wytworna gospoda (obecnie Stahl). W końcu Firma Buchholz zatrudniwszy firmę budowlaną Heider u. Günther kazała dobudować okazały renesansowy szczyt według starego wzoru. Wprawdzie na pozostałych fasadach zachowało się trochę tego typu szczytów, jednak o wiele za mało.
W miejscu, gdzie swój wylot ma ulica Złotoryjska, już od dawien dawna mieściło się centrum miejskiego życia. Kiedyś stał tam urząd a zarazem siedziba, w której zamieszkiwał książęcy wasal zarządzający i kierujący sądem w Legnicy. Baron v. Hochberg nabył ową posesję, po czym nakazał budynek rozebrać i w jego miejsce w 1717 roku wybudował „Palais Hochberg” (Pałac Hochberga), niezwykle okazały dom w stylu barokowym. Jak bardzo typ zabudowy szczytowej opanował legnicki barok widać zwłaszcza na bogatym frontyspisie, nadbudowie szczytowej na dachu mansardowym, ukoronowanej kolosalnym popiersiem Cesarza Karola VI, po obu stronach opatrzonego dwugłowym orłem, na znak hołdu oddanego władcom habsburskim, teraz umieszczony w ogrodzie muzeum wraz z godłem Hochbergów oraz wielkimi gałkami rygli dzielących ten monumentalny front. Gdzie podziały się wazy balkonowe oraz inne elementy dekoracyjne tego najwspanialszego ze wszystkich legnickich domów, po tym, jak w 1884 roku budynek zburzono ze względu na ruch drogowy? Kolejny dom pełen prawdziwej historii, w którym w latach 1737-1740 i 1875-1884 mieściły się urzędy miejskie oraz Alte Landschaft (Książęce Ziemstwo) w latach 1826-1869, gdzie czasami pomieszkiwał wielce wysoko urodzony gość, padł również ofiarą ruchu drogowego i poszedł pod kilof! A to był przecież jedyny dom prywatny, który dysponował monumentalnym dziedzińcem. Mimowolnie przychodzą na myśl domy patrycjatu w Norymberdze, kiedy patrzy się na ten Hochbergische Hof przedstawiony na rysunku Blätterbauera. Tam znalazły swoje miejsce również obie prastare rzeźby rycerzy, które kiedyś stały przy portalu Rynku, zanim trafiły do ogrodu muzealnego.
Po skosie naprzeciwko stała interesująca grupa starolegnickich budowli. Na rogu ulicy Złotoryjskiej i Rynku kupiec Daesler przed stu laty miał kwitnący sklep z towarami żelaznymi. Dom był bardzo stary, w końcu kiedyś mieściła się tam Rats Weinkeller (Piwnica Winna Rady Miejskiej), zanim jeszcze przeniesiono ją do Ratusza. Już w 1451 Bitschen zauważył, że „podawano tam szlachetne wino”. Niestety dom ten, którego szczyt wznosił się ponad ulicą Złotoryjską, groził zawaleniem i dlatego też w roku 1866 budynek rozebrano. Jego piękne drzwi zostały wmurowane na podwórzu, gdzie jeszcze dzisiaj można je oglądać.
Natomiast tuż obok wznosiły się dwa szczyty, z których oba należały do posesji Rautenkranza. Ten wytworny hotel powstał w 1779 roku z połączenia starej, pochodzącej jeszcze ze średniowiecza Schweidnitzer Keller (Piwnica Świdnicka) z przylegającym po lewej stronie budynkiem. Sprzedawca garmażeryjny Sattler, który wykupił piwnicę od miasta, dobrze zrobił zachowując podwójny fronton na całej posesji – jakże piękny obraz miasta! Niestety później ten starodawny widok został zniszczony kiedy to, idąc za wzorem Teatru Miejskiego, na budynku umieszczono martwe ślepe arkady. Dopiero przeznaczeniem okresu powojennego było utworzenie fasady udekorowanej płaskim szczytem. W ten oto sposób budowla ta podczas jednego tylko wieku musiała dwa razy zmieniać swój styl architektoniczny. Więcej Rynku, tak jak wyglądał przed laty, będzie można wkrótce zobaczyć w muzeum niż w samym Rynku. Jak długo będzie to jeszcze trwać? Co się stało ze starym pręgierzem czy chmielnikiem?
Te wszystkie dawne wspomnienia – pradawny rynek na płaskim wzgórzu przy gościńcu prowadzącym ze środkowych Niemiec do Rosji. Ileż to karawan kupieckich, ileż zwycięskich armii przewinęło się przez Rynek? Tutaj Król Karol XII Szwedzki w 1707 roku najął kwaterę w Buddebergsche Haus, po tym jak w wojnie północnej odniósł zwycięstwo za zwycięstwem. W roku 1813 w Stadtschreiberhaus (Dom Pisarza Miejskiego) Napoleon I odpoczywał przed swoją ostatnią zwycięską wyprawą. Z Dovehaus pochodzi ojciec meteorologii, H.W. Dove, który urodził się tutaj w roku 1803.
Przecież to w Rynku w 1454 roku zgromadziła się grupa, która zaatakowała Ratusz i doprowadziła do upadku Ambrosiusa Bitschena. Przed ratuszem, który w owym czasie stał od strony południowej, czyli przed domem towarowym Ericha Schneidera, 24 lipca 1454 roku dzielny pisarz złożył głowę na pniu katowskim.
Nadszedł kres polityki patrycjuszy, których wyniosłe domy szczytowe otaczały cały Rynek. Swoją rolę Rynek odgrywał nie tylko w średniowieczu, ale i w czasach nam bardziej współczesnych. Był przecież Duży Rynek, który przeżył napływ mieszkańców zdążających ku festynom strzeleckim oraz żołnierzy po ciężkich kampaniach wojennych. A jakim życiem tętnił podczas manewrów, kiedy przejeżdżały państwowe karoce z zagranicznymi gośćmi. Tak było jeszcze w 1835 roku, kiedy istniała wartownia oraz stary Tanzhaus (Dom Tańca) ze schodkowym szczytem gotyckim, przywołujące urok pradawnych czasów wspaniale dopełniony biedermeierowskim wystrojem. Ech gdzie te czasy!

Liegnitzer Tageblatt z 2 marca 1927 r
Stadtschreiberhaus (Dom Pisarza Miejskiego)

Ceniona przez nas osoba napisała:
Jako dopełnienie uroczego rysunku E. Springer przedstawiającego stary legnicki Dom Pisarza Miejskiego, któremu poświęcono artykuł w numerze 43 Legnickiego Tageblattu, firma Buchholz wedle starego wzoru dobudowała do budynku imponujący renesansowy szczyt. Gwoli uzupełnienia należy dodać, że już w roku 1878 nie pozostało żadnych śladów po niemieckiej renesansowej budowli za wyjątkiem pięknych ornamentów z piaskowca, które do tamtej pory zdobiły południowy front (od strony Rynku).
Patrząc na zdjęcie umieszczone poniżej z roku 1878, w którym to mój ojciec przebudował dom, widać, że Dom Pisarza Miejskiego, podobnie do pozostałej części Rynku, wyróżniał się owym klasycystycznym wyglądem, jakkolwiek nie pozbawionym pewnej dozy akademickiego skrępowania. Niemniej jednak w swojej czystości i prostocie stylu jego skromna forma stała się odpowiednim dopełnieniem dla wspaniałych budowli barokowych Steinmarktu (Targ Kamienny).
Niestety ojciec mój pogwałcił owego ducha epoki Schinkela, kiedy z praktycznych względów przeniósł drzwi domu i kamienne ornamenty na Ritterstraße (ul.Rycerska), aby tym sposobem uzyskać nowoczesne pomieszczenia służbowe. Natomiast ze względów ruchu drogowego (na starym obrazie widać, że nie było miejsca dla wozów pomiędzy kozłem oporowym a chodnikiem przy Meyersche Haus) ściął narożnik budynku tworząc wyższe kondygnacje w formie wykuszu, dając tym możliwość przejazdu pojazdów przynajmniej w razie konieczności. Z mojego dzieciństwa wciąż bardzo dokładnie przypominam sobie ekscytujące zdarzenia z tego wielkiego budowlanego przewrotu, który niósł ze sobą zagrożenie, że cały narożnik domu ulegnie zawaleniu.
Także jeśli chodzi o autentyczność wykuszu jakoby pochodził ze średniowiecza, to niestety nie jest to prawdą. Niemniej jednak ostatnia przebudowa wykonana przez firmę Buchholz była logiczną kontynuacją kiedyś podjętej zmiany i stworzyła udany oraz jednorodny obraz, który, kto wie, może i jest adekwatny dla Średniowiecza.
W tym kontekście pozwolę sobie na krótką uwagę dotyczącą stanu budowlanego wspaniałego starego Pałacu przy Steinmarkt 3. To bardzo przykre widzieć, jak przepiękna klatka schodowa, która niczym nie ustępuje tej z Breslauer Universität (Uniwersyt Wrocławski) została doprowadzona do takiego stanu zaniedbania. Wyłamane z kamiennej balustrady tralki, już nie wspominając o zeszpeceniu całości przez drewniane szopy i zakładowe rupiecie, zaświadczają o braku zrozumienia w naszych czasach dla tych kilku prawdziwie zachowanych zabytków architektury. Właściciel budynku, którym jest katolicka parafia, sam zebrał już duże sumy pieniędzy na remont, jednak jego prośby do konserwatora Prowincji na przyznanie dalszych środków zupełnie do owego konserwatora nie docierają.
Czy aby nie byłoby możliwe, by miasto zakupiło ten dom, ewentualnie zamiast tego przekazało inne pomieszczenia dla obecnych jego mieszkańców? Należy wziąć pod uwagę, że przecież z okazji „Gugali” tysiące zwiedzających wyrażą przede wszystkim życzenie obejrzenia i poznania zabytków legnickiej kultury. Nawet wspaniała i bogata wystawa nie załagodzi wrażenia o panującym w mieście niedbalstwie wobec dawnego piękna.
I.M