Żetony legnickich przedsiębiorstw i firm

Oprócz żetonów tramwajowych, gazowych i piwnych kilka legnickich przedsiębiorstw i firm emitowało swoje metalowe żetony, mające w różnym stopniu charakter pieniądza zastępczego. Wśród miejskich przedsiębiorstw wydających  własne żetony monetarne były Zakład Oczyszczania Ulic (Städtisches Strassenreinigung Liegnitz) i Miejski Urząd Przewozów (Städtisches Fuhramt Liegnitz). Na awersie obu emisji oprócz centralnie umieszczonego napisu LIEGNITZ na otoku znajduje się nazwa emitenta, a rewersy obu monet są puste. Dziś trudno jest jednoznacznie określić dokładne zastosowanie tych żetonów.

STÄDTISCHES STRASSENREINIGUNG – MIEJSKI ZAKŁAD OCZYSZCZANIA ULIC

STÄDTISCHES FUHRAMT LIEGNITZ – MIEJSCKI URZĄD PRZEWOZÓW

Legnicka mleczarnia (Liegnitzer Molkerei) z siedzibą przy Neue Carthausstrasse 66 (ul. Kartuska) wydała monetę z mosiądzu posiadającą na awersie i rewersie liczbę 5, prawdopodobnie oznaczającą wartość 5 fenigów. Zaś Lokalny Komitet Walki z Gruźlicą w Legnicy (Ortsausschluss Liegnitz z. Bekampfung der Tuberkulose) wydał aluminiową, ośmiokątną monetę o wartości pół litra mleka.

LIEGNITZER MOLKEREI – LEGNICKA MLECZARNIA

ORTAUSSCHUSS LIEGNITZ Z.BEKAMPFUNG DER TUBERKULOSE – LOKALNY KOMITET DO WALKI Z GRUŹLICĄ

Również Związki Spożywców wydawały swój własny wewnętrzny pieniądz, mający ważność tylko w sklepach zrzeszonych w związku. Posługiwać się nim mogli wyłącznie członkowie, kupując w tych właśnie sklepach lub rozliczając się bezpośrednio z dostawcami związanymi z daną organizacją specjalną umową. W Legnicy przy Mühlenstrasse 8 (ul. Młynarskiej) miał siedzibę Związek Konsumentów Legnicy i okolic (Consum Verein für Liegnitz und Umgegend), który był emitentem tzw. żetonu zastawnego (Pfandmarke). Na obu stronach monety wykonanej z mosiądzu widnieje cyfra 10, z tym że na awersie pod cyfrą znajduję się napis Flaschen. Świadczy to o tym, że moneta była zastawem za 10 butelek. Podobny aluminiowy żeton wydała firma Gustav Zache & Co Liegnitz, który był równy sumie 1 Reichsmarki. Żetony te zaliczają się do emisji kupieckich. Kupujący otrzymywał taki żeton po wpłaceniu zestawu za butelki. Gdy je zwracał wraz z żetonem, otrzymywał zwrot kaucji.

CONSUM VEREIN FÜR LIEGNITZ UND UMGEGEND – ZWIĄZEK KONSUMENTÓW LEGNICY I OKOLIC

GUSTAV ZACHE & CO.

Kantyna Grenadierów w Legnicy (Grenadier Kantine Liegnitz) była emitentem dwóch rodzajów monet o takim samym nominale 30 (fenigów?). Kolejnym przykładem emisji pieniądza wojskowego jest żeton pochodzący z Kantyny Waltera Beckera. Żeton ten pochodzi z drugiej połowy lat trzydziestych. Informacja o jego emitencie znajdujemy w książce adresowej z 1939 r., w której Walter Becker figuruje jak dzierżawca kantyny wojskowej znajdującej się przy ulicy Chojnowskiej.

GRENADIER KANTINE LIEGNITZ – KANTYNA GRENADIERÓW W LEGNICY

KANTINE W. BECKER – KANTYNA WALTERA BECKERA

Kolejnym emitentem, była znajdująca się na ówczesnych obrzeżach miasta gospoda w majątku Schubertshof (dziś ul. Zamiejska). Organizowano tam m.in. różnego rodzaju bale, przyjęcia i spotkania. Właśnie stamtąd pochodzą cztery monety o nominałach 10, 15, 25 i 100. Na awersie znajduję się odbity puncą napis SCHUBERTS HOF, zaś na rewersie napis WERTH-MARKE. Takie „wertmarki”, pozbawione jakichkolwiek znaków wykonywane były często w zakładach rzemieślniczych. Dopiero kupując jakąś ilość tych monet emitent zamawiał równocześnie wykonanie na nich puncy.
Emitentem podobnego żetonu (Werthmarki) był także sklep z artykułami żelaznymi i stalowymi Antona Spitzera. Od 2013 r. znany jest taki żeton o nominale 100.

Inną monetę wydała fabryka maszyn rolniczych Felixa Hübnera, Jest to moneta miedziana, na awersie której umieszczono nazwę firmy, zaś na jej rewersie cyfrę 15. Kolejnym zakładem, którego żeton znalazł się w obiegu jest Klempn.Install. Zw. J. Liegnitz, bliżej nieznana firma hydrauliczna.

SCHUBERTSHOF

ANTON SPITZER

FELIX HÜBNER

KLEMPN. INSTALL. ZW. J. LIEGNITZ

Często oprócz funkcji płatniczej, emitowane żetony były nośnikiem reklamy. Taką funkcję spełniały m.in. monety kapslowe firmy transportowo-spedycyjnej Heinricha Langnera. Monety te zostały wykonane w charakterystyczny sposób. Na ich rewersie w oprawie aluminiowej znajdował się liliowo-karminowy znaczek pocztowy o wartości 5 fenigów, będący jednocześnie nominałem tej monety. Wykorzystując właściwości aluminium wykonano na rewersie wewnętrzną szparę poprzez zagięcie zewnętrznego obwodu monety do jej środka. Pozwalało to na włożenie do wewnętrznej szpary znaczka w taki sposób, aby zahaczone jego ząbkowanie utrzymywało go na obwodzie monety. Tło znaczka stanowił włożony pod niego kolorowy papier. W 2011 r. pojawiła się na aukcji internetowej nieznana dotąd moneta kapslowa zakładu szklarskiego Juliusa Philippsohna z Goldberger Straβe 27 (ul. Złotoryjska). Różni się ona zdecydowanie średnicą od znanych dotąd monet tego typu.

HEINRICH LANGNER

JULIUS PHILIPPSOHN

Źródła:
Kujat J. A., Znaczek jako element pieniądza zastępczego na Śląsku w latach 1914 – 1924, Przegląd Numizmatyczny 3/2003
Makuch M., Katalog monet zastępczych i żetonów monetarnych rejencji legnickiej, Lubin 2009
Menzel P., Deutschsprachige Notmünzen und Geldersatzmarken im In- und Ausland  1840 - 2002, Gütersloh 2005
Sikorski B., Śląskie monety zastępcze. Katalog, t. I – XVI, Piła 1998, 2004, 2005, 2010