Papierowy pieniądz zastępczy legnickich firm oraz instytucji

Tekst oparty na artykule pt. PAPIEROWY PIENIĄDZ ZASTĘPCZY LEGNICKICH FIRM I PRZEDSIĘBIORSTW opublikowanym w Przeglądzie Numizmatycznym  (Nr 3/2009)

W pierwszym okresie obiegu bonów emitowanych przez Magistrat tylko jedyna firma legnicka zdecydowała się na takie rozwiązanie problemu braku w obiegu drobnych środków płatniczych. Był to zakład papierniczy Paula Frölicha mający swoją siedzibę przy Haynauerstraße 32 (ul. Chojnowska). Wyemitował on serię bonów o nominałach 10 (2 odmiany kolorystyczne), 25 i 50 fenigów, wykonanych przez znajdujący się po sąsiedzku instytut graficzny Otto Tensierowskiego. Nakłady zastępczych środków płatniczych wydanych przez Magistrat i Kasę Powiatu Ziemskiego w Legnicy w latach 1917 – 1920 w zupełności wystarczały, do tego aby można było przywrócić stabilność obiegu pieniądza w Legnicy. Dlatego oprócz Frӧlicha, żaden inny przedsiębiorca w tym czasie nie wydał swoich znaków płatniczych w postaci papierowych bonów. 

PAUL FRÖLICH

Pod koniec 1921 roku doszło do sytuacji, w której postępująca dewaluacja utrudniała regulowanie należności o końcówkach w małych nominałach fenigowych. Wpływ na taki stan rzeczy miało masowe gromadzenie przez obywateli z powodu wysokiej ceny miedzi, drobnych monet z brązu, a także zaprzestanie po 1918 roku ich produkcji w niemieckich mennicach. W wielu miastach zrządzono zaokrąglanie należności do 5 i 10 fenigów do góry. Magistrat w Legnicy wybrał pośrednią drogę i postanowił wszelkie wpływy i wydatki o końcówkach dwóch i mniej fenigów zaokrąglać do pięciu fenigów w dół, a przy końcówkach trzech i czterech – do pięciu fenigów w górę. Aby w jakiejś części rozwiązać ten problem, dwie legnickie firmy zdecydowały się na druk bonów zastępujących najdrobniejszy bilon. Jedną z nich był prowadzony przy Ring 32 (Rynek) przez Otto Raschke - pierwszy w Legnicy sklep z artykułami kolonialnymi i regionalnymi. Dla swoich klientów przygotował on bony o nominale jednego feniga. Kolejną firmą było znajdujące się przy Haynauerstraße. wydawnictwo H. Krumbhaara, które wyemitowało bony o nominałach jednego i dwóch fenigów. Poza umieszczoną pieczęcią na jednej ze stron, bony te posiadały identyczny wygląd awersu i rewersu.

OTTO RASCHKE

H. KRUMBHAAR

Z podobnego rozwiązania co firmy Raschkego i Krumbhaara skorzystała Powszechna Miejska Kasa Chorych w Legnicy (Allgemeine Ortskrankenkasse der Stadt Liegnitz). Wypuściła ona do obiegu bony o nominale 1 i 2 fenigów, znane w wielu wersjach kolorystycznych.

ALLGEMEINDE ORTSKRANKENKASSE DER STADT LIEGNITZ

Najwięcej prywatnych papierowych pieniędzy zastępczych w Legnicy wypuszczono do obiegu w sierpniu 1923 roku. Szalejąca inflacja powodowała błyskawiczny spadek wartości pieniądza, przez co kilka firm zdecydowało się na emisję własnych bonów zastępczych. Drukowano je częściowo bez starania się o ministerialne pozwolenia, uzasadniając to niemożliwością otrzymania od Banku Rzeszy Niemieckiej środków do wypłaty dla swoich pracowników i grożącą koniecznością zamknięcia swoich przedsiębiorstw. 13 sierpnia zakład włókienniczy Fantasie-, Strick- und Wirkwaren A.G., wypuścił bony o nominale 1 mln marek. Jednostronne, z numerami kontrolnymi (od 0001 A do 05200 A) znajdowały się w obiegu do 30 września 1923 roku.

FANTASIE-, STICK- UND WIRKWAREN A.G.

Następnego dnia zakłady wapiennicze Kalkwerk Tschirnhaus von Bergmann K.G., których zarząd mieścił się przy Friedrichplatz 4 (pl. Słowiański) wypuściły do obiegu bony o nominale 1 mln marek. Niespełna tydzień później, 20 sierpnia trzeba było już wypuścić kolejna partię bonów o tym samym nominale oraz nową o nominale 500 tys. marek. Termin ich wykupu wyznaczono na 15 października 1923 roku.

KALKWERK TSCHIRNHAUS VON BERGMANN K.G.

Kolejnym emitentem była Kolej Legnicko – Rawicka, największa prywatna kolej użytku publicznego na Śląsku. 25 sierpnia dyrekcja kolei wydała bony o nominałach 100 tys., 500 tys. i 1 mln marek. Ich wykup prowadziły kasy dworcowe, Bank Komunalny w Legnicy oraz Bank Powiatowy w Ścinawie w terminie od 1 października do 1 listopada 1923 roku. Podobnie na terenie rejencji legnickiej postąpiły koleje Zielonogórsko-Szprotawska, Jaworsko-Malczycka i Zgorzelecka.

LIEGNITZ – RAWITSCHER EISENBAHN

Wspomniana wcześniej firma H. Krumbhaara, 27 sierpnia wyemitowała bony kolejno numerowane od 1 do 1500 (seria A) o nominale 1 mln marek, z datą wykupu do dnia 16 października 1923 roku. Transakcji ich wykupu dokonywały filie wydzielonych banków Darmstädter i Nationalbank, Deutschen Bank, Dresdner Bank, Kommunalbank, oraz filia Direction der Disconto-Gesellschaft. W tym samym okresie Kasa Powiatu Ziemskiego w Legnicy wypuściła do obiegu bony o nominale 1 mln marek, które po wykupie, kilka tygodni później w okresie, szczytowej hiperinflacji przedrukowane na bony o nominale 50 mld marek ponownie znalazły się w obiegu. Ostatnim prywatnym emitentem bonów zastępczych w Legnicy była firma włókiennicza Schlottmann & Co K.G., która za zgodą Ministra Finansów Rzeszy wprowadziła do obiegu 1 listopada 1923 roku, bony o nominałach wyrażonych w złotej marce i złotych fenigach (1 marka = 10/42 dolara, 50 złotych fenigów = 5/42 dolara, 20 złotych fenigach = 2/42 i 5 złotych fenigów = 1/84 dolara). Bony te były środkiem płatniczym nie tylko na terenie fabryki emitenta, lecz także w innych legnickich firmach: Ceres Aktiengesselschaft, Electricitäts=Werke A. G., Wollwaarenfabrik Mercur, Moritz Pappe i Ed. Seiler G.m.b.H.). Ich wykupem zajmowała się kasa firmy Schlottmanna przy Hedwigstrasse 6/12a (ul. ks. Piotra Ściegiennego).

SCHLOTTMANN & CO K.G.

Źródła:
Makuch M., Papierowy pieniądz zastępczy legnickich firm i przedsiębiorstw, „Przegląd Numizmatyczny”, nr 3/2009
Siwak R., Katalog papierowych pieniędzy zastępczych rejencji legnickiej w latach 1914-1924, Lubin 2006
Liegnitzer Tageblatt, 1923